د شرر ساپي نوی شعر

غم دې انتها لري که نه لري؟
دا بلا اوس ساه لري که نه لري؟
سترګې دې سپيڅلي ثوابونه دي
شونډې دې ګناه لري که نه لري؟
دا سړی له خامو اومو شونډو نه
بله تقاضا لري که نه لري؟
موټي کې دې زړه د شررشته که نه؟
اوس هغه درزا لري که نه لري؟

قلم کېږده او لیکل پرېږده

نه پوهېږم چي کوم یو به يې له هغه بل سره زياته مېنه لري قلم له لېکوال سره او که لېکوال  له قلم سره ؟

داله خلوصه ډکه او تلپاته مینه کله ناکله یواځي له یوه لوري څخه وي .

لیکوال خو بېشکه چي له قلم سره مینه لري خو قلم هر لېکوال ته زړه نه ښه کوي زه دا ویلای شم چي که قلم ژبه درلودی نو ځېنو لېکوالانو ته به يې ضرور ويلي وای چي ماته لاس مه راوړه او ليکني مکوه .

یو شاعر وايي :

وكلٍ يدعي وصلاً بليلى --- وليلى لا تقر لهم وصالاً

هر یو دلیلا دوصال غوښتنه لري خو ليلا يې دلیدلو هډو سوچ هم نه وهي .

لیکوال له قلم سره ځکه مینه لري چي قلم نورو ته دخیر درسولو، دافکارو او نظرونو دوړاندي کولو، له نورو سره دتماسونو دټېنګولو، دهغوی په خوشالي او غم کي دګډون کولو او همدا راز دلیکوال دشهرت موندلو یوه فعاله او وړیا غوره وسیله ده.

خو دقلم لخوا مینه درېښتېنولي، اغېزمنتوب، ارزښت او دلیکنو د پایلو له پلوه په هغه څه پوري تړلي وي کوم چي لیکوال يې دده په وسیله انځوروي.

خو قلم لاس تړلي او زبون وهلي وسیله ده نشي کولای په ډاګه خپلو ځېنو کاروونکو ته ووايي چي ما کېږده او لیکل پرېږده .

خو دقلم  دبېوسۍ له امله دا زمونږ دنده ده چي دهغه په ملاتړ کي په ډاګه ځېنو لېکوالانو ته دا پیغام  په لیکه کړو :

کله چي غواړې له الله تعالی او دهغه له رسول او له اسلامي تشریعاتو سره په ډغرو لاس پوري کړې .

کله چي دمسلمانو پرګنو او اسلامي امت ستونزي هېري او پڅبلو  لیکنو يې ددښمنانو مرستي ته وردانګې .

کله چي دمسلمانانو په مقدساتو تېری کوې ،

کله چي دخپلو مسلمانو وروڼو احساسات رژوې ،

یو والی او پیوستون ته زيان رسوې،

کله چي ستا دلیکنو موخه دخوېندو اومېندو بربنډول، له پړونو او چادریو څخه دهغوی  اېستل وي،

کله چي دخپلو لیکنو په وسېله خپلي شیطاني هیلي پلي کوې ،

لیکنه دي داسلامي لارښوونو په رڼاکي نه وي ،

او بالاخره کله چي ستا دلیکنو شالېد مادي ګټي وي او نور ارزښتونه هېڅ په پام کي نه نېسې.

نو کوم بل کار ځان ته ولټوه قلم کېږده او لیکل پرېږده .

سر له اوسه پام وکړه!!  لیکوالي یو رسالت دی، دلوستونکیو ذهنیتونه او افکار یو امانت دی، قلم شاهد دی، دقیامت ورځ دحساب ټاکلي نېټه ده او الله تعالی به په همدغه ستره ورځ دخپلو بندګانو ترمېنځ قاضي او پرېکړه کوونکی وي ,

دقلم او ژبي زهر

الله تعالی په قرانکرېم کي خپلو بندګانو ته لارښوونه کوي فرمايي: 

وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا ﴿٥٣﴾ سورة الإسراء 

او زما بندګانو ته ووايه چې دوى دې هغه خبره كوي كومه چې ډېره ښه وي، يقيناً شيطان يې ترمنځ شر جوړوي، بې شكه شيطان دانسان يو څرګند غليم دى. 

مونږ چې کله هم چېرته لاړشو خواه که هغه مجلسونه وي، یا ددوستانو بانډارونه، یا رسمي غونډي او یا په وېب پاڼو کي دبحث اومباحثې فورمونه ، وينو چې هریو فردبه يې په پرله پسې بڼه ددې په ټېنګه غوښتنه کوي چې وروڼوښکنځلي کول اويا ترخه ژبه کارول نه خو ښه کار دی اونه عاقلانه کړنلاره خوبيا که دهغه کس تګلاري، خبرواويالیکنوته ځېرشونوهغه به متأسفانه پخپله هم ښکنځلي کړي وي ، بده ژبه به يې کارولي وي، اوهمدغه غیرعاقلانه کړنلاره کومه چې هغه پخپله بده ګڼلي وي نېولي وي . 

یوعام اوناپوهه انسان که داتګلاره نیسي که معذورنه وي هم خومونږ به يې په دې اساس معذوروګڼوچې نه پوهېږي خو هغه څوک چې خپل ځان اسلام، علم ، پوهني، مقدسي مبارزې، قلم اوفکر ته منسوب ګڼي ولي دمخالف اویا انډول لوري په وړاندي داوسله چې هم اسلام او هم اخلاقي اوانساني ارزښتونوحرامه ګرزولي ده کاروي ؟ 

په کارخو داده چې مقابل لوری په ځواکمن استدلال، قناعت بښونکي ځواب، په اغېزمنه وينا، مثبت اواصلاحي تنقېد، اوخوږوخبرو مونږدځان ملګری کړونه داچې په بده وينا دهغه زړه زخمي اواحساس يې وځپواونور يې هم له ځانه لېري کړو اودا هم اړېنه نده چې مقابل لوری مو څوک دی . 

ناورېن خولا داده چې هغه څوک چې بده ژبه، ترخه وينا، او رژوونکي توري کاروي وينو به چې ملاتړ به يې کېږي، نور به يې هم ستايې، اودشهرت مقام به يې هم ترلاسه کړی وي، لکه زمونږ په فرهنګ اوقاموس کي چې له سپکوخبرواوښکنځلو څخه پرته بل څه وجود نلري اويا زمونږ دېن اوعقیدې مونږ په دې مکلف ګرزولي يو چې تل بایدښکنځلي وکړوالعیاذ بالله . 

دښکنځلولورته که په هره بڼه وي نن سبا تمایل زیات شوی دی، له کورنیو محفلونوڅخه نېولي بياتردولتي اداروپوري اوهمدارازدخپرندویه وسائلوپه سطحه، لکه انټرنټ، مجلې،ورځپاڼي، راديوګاني اوتلوېزيوني چاينلونه . 

پوښتنه داده چې مونږ ولي دومره داخلاقو له پلوه لوېدلي يو لاملونه يې څه دي اوزمونږ دېن په دې هکله څه لارښووني لري ؟ 

په دې بحث کي به بې له دې چې قضيې هراړخ ته ژورلاړشو په لنډو ټکو کي به یاده شوي پوښتنه ځواب کړو هیله ده چې داستفادې وړ شي. 

دښکنځلو اوسپکو خبرولورته تمايل بېلابېل محيطي اوټولنېزلاملونه لري چې ځیني يې په لاندې توګه دي : 

لانجمن کورنی چاپېریال : کومه کورنۍ چې تېت اوپرکه وي، داخلي امن اوسکون ونلري، شخړي، جګړي اولانجې پکې زياتي وي، دافرادوترمنځ يې بده ژبه، ښکنځلي اوسپک توري دورځني ژوند معمول ګرزېدلي وي، همدغه انځور دهغې کورنۍ په ماشومانو کي هم منعکس کېږي، په دې معناچې دوالدینو دبدچلند په نتېجه کي دماشومانو اخلاق هم بدېږي چې بالآخره هغوی هم ښکنځلو، بدوخبرواو دانتقامي سلوک خپلولوته لاسونه غزوي اوهغه څوک چې مونږ يې نن سبايو اوبل ځای په دې رنځ اخته وینوکه دهغودکورنیوچاپېریال وپوښتل شي کېدای شي زیاترويې دامیکروب له خپل کورني محیط څخه په وړکتوب کي اخېستی وي ځکه خواسلام دنارېنه اومېرمني یوپه بل داسي متقابل حقوق لازم ګرزولي دي چې کورنی چاپېریال نېکمرغه کړي اوله رنځونو څخه پاک نسل پکې نشأت وکړي داچي نارېنه اومېرمن څه ډول غوره کورنی ژوندوکړي پخپل ځای ذکر شوي دي . 

اقتصادي ناندرۍ اوطبقاتي توپېرونه : هغه کورنۍ چې له اقتصادي، علمي اوقبېلوي پلوه په ټولنه کي دټېټي کچې مقام لري دهغووګړي زیاتره دبدي ژبي وسله اويا بدني عقاب کاروي، همدغه تمایل دټیټي اومېنځنۍ کچې دکورنیوپه افرادو کي په پراخه پېمانه ترسترګو کېږي . علت يې داوي چې دهمدغي طبقې انسانان په بېوسۍ اومایوسۍ کي ژوند کوي اوددې لپاره چې خپل ځانونه ځواکمن اوخپل وجوداغېزمن وښيې همدغي وسلې ته چې ښکنځلي، پوچ ويل، وهل اوټکول دي لاس اچوي. په دې اساس ويلای شو چې طبقاتي تو پېرونه یاتوکمېز تبعیضونه هم یوله هغواغېزمنوعواملوڅخه دي چې ديوې ټولني انسانان په دې رنځ اخته کوي داسلام مقدس دین دتوکمېز اوطبقاتي توپېرونوپه خلاف ټېنګي مبارزې ته مسلمانان رابولي او په دې لړکي څرګندي لارښووني لري اودټولني دټولوطبقاتو داړتياوودپوره کولولپاره غوره داسي اقتصادي نظام لري چې که عملي کړل شي هېڅوک به پکې دمحرومیت احساس ونکړي. 

بدملګري اودوستان: له ملګرواودوستانوسره يوځای کېدل له هغه حالت سره بشپړ توپېر لري چې يوڅوک يې په تنهايې کي تېروي، انسان هرومرودملګرو دچلند تراغېزي لاندې راځي اود شخړوپه وړاندي دملګرواودوستانو په موجودیت کي منطقي اوعاقلانه چلندنکوي دتېري او يا دفاع په وخت کي هغه ټولنېز معیارونه په پام کي نه نیسي کوم چې ورته په کار وي، دملګرو په موجودیت کي انسان هڅه کوي چې خپل ځواکمنتوب، مؤثریت اووجود نوروته وښيې ځکه خو له بدي ژبي، ښکنځلو اودمټو له زورڅخه کارآخلي. اسلام مونږ ته تل داتوصیه کوي چې نېکان ملګري دځان لپاره غوره کړوترڅومو له کوره دباندې روغه اوسمه لارښوونه وکړي. 

د ټولنېزعدالت نشتوالی : په کومه ټوله کي چې يو عادلانه نظام نه وي اوولسونو ته انصاف نه رسېږي، او داسي يوه مرجع نه وي چې هلته له قانوني لاروخپلي ستونزي هواري کړي دهغې ټولني افراددمحرومیت، مایوسۍ او بدامنۍ په حالت کي ژوندکوي چې دا حالت يې بيا حتما په سلوک کي انځورکېږي، دداسي ټولنو په وګړیوکي تېری، تجاوز اوشخړي زياتي وی چې په نتېجه کي يې دا ډول بې سروساماني په اخلاقي سلوک منفي اغېزي پرېږدي، غسه او کاوړ يې زياتېږي چې نتېجتاً هغوی بيا ددې په تکل کي وي په هره بڼه چې وي نوروانسانانو ته دلاس او ژبي له لاري تاوان پېښ کړي، ضرر ورسوي اوخپله غسه له دې لاري سړه کړي . 

ددې اخلاقي رنځ عوامل به نورهم وي لکه عصبي تکلیف، دحالاتو نه سمون، دمقابل لوري، جاهلانه کړنلاره او طرز تفکر، په شعوري اويا غیر شعوري ډول دانډول لوري نه قناعت، دیرغلګرو لخوا په کمزورو ولسونو دجنګونو اوجګړو تپل او ...... خو مونږ ته په کار ده چې په مخلصانه ډول او په قوي عزم سره پخپلو ځانونو اوعادتونو کي له اسلامي لارښوونوسره سم نوښت راولواوداکارهم خوډېر آسان دی، هم ګټي لري اوپه عین وخت کي الله تعالی ورباندې خوشاله کېږي، ورسره دهغوعواملودمخنیوي لپاره چې داسي اخلاقي رنځونوته دټولني دافرادوپه منځکي وده ورکوي ټېنګه مبارزه پیل کړواو دا کار له خپلو ځانونواوکورونو څخه پیل کړو. 

په دې لړکي ډېر زيات دقرآنکريم آیتونه موجود دي اوهم ګڼ شمېرنبوي حدیثونه چې کتابونه ورباندې لیکل شوي دي خومونږ به يې ځیني دلته یادکړو . 

کېدای شي ځېني کسان په دې پلمه چې مخالف لوری يې ددېن، عقیدې اوهېواد دښمن دی، یرغلګردی، قاتل دی، درباري یاچمچه دی اویانوري دېته ورته عذرونه دناوړه ويناوواو نازېبا کلماتو دکارولو لپاره بهانه ګرزوي خو يوه اولوالعزم پیغمبرته چې دوخت دسرکښ مستبد يرغلګرله لاسه دخپل مورني ټاټوبي پرېښودلو ته اړشوی، قام اوخپل خپلوان يې په کلونو کلونوځورول شوي، شکنجه شوي اوواړه ماشومان يې وروژلي، خوندي اومېندي یې ور شرمولي اولايې هم سېنه يخه نده، په دې هرڅه سربېره دالله تعالی له وجوده منکر اوخپل ځان يې ولسونو ته خدای جوړ کړی وايي : (أنا ربکم الأعلی) زه ستا سي سترمعبود اولوړخدای يم . خو الله تعالی يې مکلف ګرزوي چې له همدغه طاغیه سره مخامخ شي قرآنکریم داواقعه داسې نقلوي : 

اذْهَبْ أَنْتَ وَأَخُوكَ بِآَيَاتِي وَلَا تَنِيَا فِي ذِكْرِي (42) اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى (43) فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى ﴿٤٤﴾ سورة طه 

ته او ورور دي زماله نښانوسره لاړ شئ اوزما په يادونه كې سستي مه كوئ فرعون ته ورشئ هغه سرغړاندشوى نونرمه خبره ورته وكړئ ښايې ويې مني ياووېريږي . 

کېدای شي ځیني کسان بده ژبه کارول اوياسپک ويل يوه ادبي خلاوګڼي خوڅومره ستره ګناه يې ونه بولي خو په دې هکله لاندې لارښووني شته : 

عن معاذ بن جبل قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : ألا أنبئكم ما هو أملك بالناس من ذلك ثم أخرج لسانه فأمسكه بين أصبعيه فقلت يا رسول الله أكل ما نتكلم به يكتب علينا قال ثكلتك أمك وهل يكب الناس على مناخرهم في النار إلا حصائد ألسنتهم إنك لن تزال سالما ما أمسكت فإذا تكلمت كتب عليك أو لك (الترمذي وابن ماجة والنسائي) 

له معاذ بن جبل رضي الله تعالى عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمایل : آیاتاسو ته هغه څه در وښیم کوم چې ترهرڅه زیات په انسان واکمني کوي اوبیا یې خپله ژبه راواېستله اوپه دوو ګوتو یې ونېوله ، ماورته وویل چې یا رسول الله آیا هغه څه ټول لېکل کېږي کوم چې مونږ يې په ژبه وايو؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمایل : مورد درباندې بوره شي آیا د ژبي له محصوله پرته بل شی شته چې خلګ به دجهنم په اورکي پړمخي ېا سرڅېړۍ غورځوي ؟ اوته به ترهغه وخته روغ پاته یې چې خپله ژبه دبنده ساتلي وي خو چې کله خبري پیل کړې هغه ضرورستا په ګټه او یا په نقصان کي لېکلي کېږي . 

که مقابل لوری مسلمان وي بيا لاندې حدیث مونږ ته داسي لارښوونه کوي : 

عن عبد الله بن عمرو قال خطبنا رسول الله صلى الله عليه وسلم فقام رجل فقال يا رسول الله أي الإسلام أفضل قال أن يسلم المسلمون من لسانك ويدك (المستدرك على الصحيحين) 

له عبد الله بن عمرو رضي الله تعالى عنهما څخه روایت دی چې رسول الله صلى الله عليه وسلم خطبه فرمایله یو سړې ولاړ شو او پوښتنه یې وکړه چې یارسول الله کوم عمل په اسلام کي غوره اوبهتر دی؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمایل : داچې مسلمانان ستا دژبي او لاس له ضررڅخه روغ پاته شي . 

قال أسودبن اصرم المحاربي يا رسول الله أوصني قال هل تملك لسانك قال فما أملك إذا لم أملكه قال أفتملك يدك قال فماذا أملك إذا لم أملك يدي قال فلا تقل بلسانك إلا معروفا ولا تبسط يدك إلا إلى خير(الأحاديث المختارة ) 

اسود المحاربي رضي الله تعالى عنه وایي چې ما رسول الله صلى الله عليه وسلم ته وویل: یارسول الله ماته نصېحت وکړه رسول الله صلى الله عليه وسلم را څخه وپوښتل چې آیا دخپلي ژبي واک لرې؟ ما وویل : چې د ژبي واک ونلرم نو د څه شي واک به لرم؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم بیا راڅخه وپوښتل چې آیا دخپل لاس واک لرې؟ ما وویل چې دخپل لاس واک ونلرم نو دڅه شي واک به ولرم؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمایل: په ژبه له ښو خبرو پرته بل څه مه وایه او لاس دخیر له کارڅخه پرته بل څه ته مه غزوه. 

عن عُقْبَةَ بن عَامِرٍ قال قلت يا رَسُولَ اللَّهِ ما النَّجَاةُ قال أَمْسِكْ عَلَيْكَ لِسَانَكَ وَلْيَسَعْكَ بَيْتُكَ وَابْكِ على خَطِيئَتِكَ (سنن الترمذي ) 

له عقبه بن عامر رضي الله تعالى عنه څخه روایت دی وایي چې ما له رسول الله صلى الله عليه وسلم څخه پوښتنه وکړه چې یارسول الله نجات اوخلاصون په څه کي دی؟ هغه راته وفرمایل: خپله ژبه تړلي وساته او په خپل کورکي کېنه او په خپلوګناهونو ژاړه. 

عن أنس أَنَّهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عن أَفْضَلِ الإِيمَانِ قال أَفْضَلُ الإِيمَانِ أَنْ تُحِبَّ لِلَّهِ وَتُبْغِضَ لِلَّهِ وَتُعْمِلَ لِسَانَكَ في ذِكْرِ اللَّهِ قال وَمَاذَا يا رَسُولَ اللَّهِ قال وَأَنْ تُحِبَّ لِلنَّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَتَكْرَهَ لهم ما تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ وَأَنْ تَقُولَ خَيْرًا أو تَصْمُتَ (المعجم الكبير) 

له انس رضي الله تعالى عنه څخه روایت دی وایي چې ما له رسول الله صلى الله عليه وسلم څخه پوښتنه وکړه چې غوره ایمان کوم دی ؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمایل: غوره اوبهتره ایمان دا دی چې دوستي اودښمني د الله تعالی لپاره وکړې خپله ژبه دالله تعالی په یادکي وکاروې ماورته وویل بل څه یارسول الله؟ هغه وفرمایل : دخلګو لپاره هغه څه خوښ کړې چې دځان لپاره یې خوښوې اودخلګو لپاره هغه څه بد وګڼې چې دخپل ځان لپاره یې بدګڼې اوداچې یاخودخیرخبري وکړې اویا تړلي ژبه واوسې . 

ښکنځلي او بدي خبري د مسلمان نېک عملونه سوځوي . 

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله تعالى عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "أَتَدْرُونَ مَا الْمُفْلِسُ" قَالُوا الْمُفْلِسُ فِينَا مَنْ لَا دِرْهَمَ لَهُ وَلَا مَتَاعَ، فَقَالَ: "إِنَّ الْمُفْلِسَ مِنْ أُمَّتِي يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِصَلَاةٍ وَصِيَامٍ وَزَكَاةٍ وَيَأْتِي قَدْ شَتَمَ هَذَا وَقَذَفَ هَذَا وَأَكَلَ مَالَ هَذَا وَسَفَكَ دَمَ هَذَا وَضَرَبَ هَذَا فَيُعْطَى هَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ وَهَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ فَإِنْ فَنِيَتْ حَسَنَاتُهُ قَبْلَ أَنْ يُقْضَى مَا عَلَيْهِ أُخِذَ مِنْ خَطَايَاهُمْ فَطُرِحَتْ عَلَيْهِ ثُمَّ طُرِحَ فِي النَّارِ (أخرجه أحمد ومسلم والترمذي) 

له أبوهریره رضي الله تعالى عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلى الله عليه وسلم خپلو أصحابو ته وفرمايل : آیا تاسو خبریاست چې نېستمن څوک دی؟ هغوی په ځواب کي ورته وويل : نېستمن خومونږ هغه چاته وايو چې درهمونه او دېنارونه ونلري، بیا رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمايل : بېشکه زما دامت نېستمن هغه څوک دی چې دقیامت په ورځ به له ځان سره لمونځونه، روژې اوزکاتونه راوړي، دېته به يې ښکنځلي کړي وي ، په دې بل به يې تورلګولی وي، دبل به يې مال خوړلی وي، ددې بل به يې ويني تويې کړي وي اودابل به يې وهلی وي، دې کسانوته به دده نېک عملونه ورکړل شي، نو که يې دپورونو له اداکولو مخکې نېکيوي ختمي شي بيابه دهغوی ګناهونه راوړل کېږي او په ده به اچول کېږي اوبيابه په جهنم کي وغورزول شي . 

دابه دهغه چاحال وي چې قبول شوي لمونځونه، روژې، زکاتونه اوخیراتونه يې له ځان سره وړي وي الله تعالی دي فضل اومهرباني راباندې وکړي چې زمونږبه څه حال وي له دې نېمګړي عبادت اوپه پراخه پېمانه سرغړونو سره . 

کېدای شي يوڅوک په داسې موقف کي راشي چې ښکنځلي اوسپک ویل ورته وشي، په دې وخت کي غوره تګلاره داده چې مسلمان سکوت غوره کړي، دا ضروري نده چې ځواب يې وويل شي اويا ځان په بېغیرتي اوبزدلي تورن کړي کېدای شي هغه ددې توان لري چې ځواکمن ځواب ورکړي خوداډېرستراخلاق دي چې ځواب ورنکړې اوبیا دوګوري چې څومره ښې پایلي لري. رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمايي : 

ما تعدون الصرعة فيكم قالوا: الذي لا يصرعه الرجال، قال ليس كذلك، ولكن الذي يملك نفسه عند الغضب (سنن أبي داؤد) 

تاسو پهلوان چاته واياست؟ اصحابو وفرمایل : هغه سړی چې څوک په غېږه نه ورځي، رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمايل : نه داسي نه ده، بلکه پهلوان هغه څوک دی چې دغصې په وخت کي ځان کنترول کړي. 

سعید بن العاص رضي الله تعالى عنه فرمايي : 

ما شاتمت رجلا مذ كنت رجلا لأني لم أجادل إلا أحد رجلين إما كريم فأنا أحق أن أجله وإما لئيم فأنا أحق أن أرفع نفسي عنه .(المستطرف) 

چې کله په ښه اوبد پوه شوی یم اوچاښکنځل راته کړي ده خوماورته ښکنځله نده کړي ځکه چې هغه سړی به يا ښه سړی وو اویابد که ښه وونوماځان ددې وړګڼلو چې قدر يې وکړم اوکه به سپک سړی وو نوځان مي په تول کي نه ورسره اچاوه . 

په عربي کي يومتل دی وايي : 

من سکت عن جاهل فقد أوسعه جوابا وأوجعه عتابا 

څوک دناپوه انسان په وړاندي سکوت غوره کړي دايې غوره ځواب اودردوونکي سزا ورکړي ده . 

خوکه بيا ضروري وه چې دښکنځلي ځواب ورکړل شي په کارده داسي ځواب يې وويل شي چې سپکه وينا اوښکنځل پکې نوي . 

وايي په عربو کي يوه سړي بل ته وويل چې که مي په څپېړه ووهلې مدينې ته به دي ورسوم هغه بل په ځواب کي ورته وويل چې يوه مي بله هم ووهه کېدای شي مکې ته ورسېږم اوالله تعالی مي بې لګښته حج یا عمره نصېب کړي . 

‏ عن أبي هريرة‏ رسول الله ‏ ‏صلى الله عليه وسلم ‏ ‏قال قال ‏ ‏انظروا كيف يصرف الله عني شتم ‏ ‏قريش ‏ ‏ولعنهم إنهم يشتمون مذمما ويلعنون مذمما وأنا ‏ ‏محمد (سنن النسائي) ‏ 

له أبوهریره رضي الله تعالى عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمايل : تاسي وګورﺉ چې الله تعالی څه ډول دقریشو ښکنځلي او ښېرې له ماچپوي ، هغوی ښکنځلي او ښېرې ددوی په ګمان یوه بدخویه انسان ته کوي خو زه محمد (ستایلی شوی) يم 

عائشې رضي الله تعالى عنها ته جابر بن عبدالله رضي الله تعالى عنه وويل : ځېني کسان درسول الله صلى الله عليه وسلم په اصحابو کي سپک ويل کوي حتی چې أبوبکر او عمر رضي الله تعالی عنهما هم پکې يادوي هغې په ځواب کي ورته وويل : 

وما تعجبون من هذا أولئك قوم انقطع عنهم العمل، فأحب الله ان لا يقطع عنهم الأجر (شرح الطحاوية لابن أبى العز الحنيفي) 

دا څه دحیرانتیا خبره ده دا اصحاب خوهغه څوک دي چې دنېکوعملونو لړۍ يې غوڅه شوې ده اوس الله تعالی داخوښوي چې ( ددې سپکوويلو په وسېله) دهغوی دثوابونولړۍ تلپاته وساتي . 

څومره معقول ځواب دی رېښتيا هم چې دټول اسلامي أمت موراودنبوت له کورنۍ څخه ده تاسي فکر وکړﺉ که دهغې په ځای بل څوک وای ددې خبرتيا په ترلاسه کولوبه يې څه ډول غبرګون ښودلی وای؟ 

ښکنځلي کول، سپکه لهجه کارول، تورلګول اسلامي شرېعت تر دې حده حرام ګرزولي دي چې د ځېنو لپاره يې حد ټاکلی دی چې داسلامي حکومت قاضي به يې اتیا دُرې وهي اوداعلماوو ته جوته ده اوشرعي نصوص پکې موجود دي . 

له ذکرشويونصوصوڅخه داحقیقت جوته شوچې ښکنځلي اوسپک ويل نا مشروع عمل دی، هغه څوک چې سپکه ژبه کاروي که په خبروکي وي اوکه په لېکنوکي دلېدونکیواولوستونکیو په سترګوکي يې احترام اودرنښت راپرېوزي، هغه په پوچ خولي، سپک اوداسي انسان سره پېژندل کېږي چې دنورو داحساساتوپام نه ساتي چې دادهغه لپاره يو لړزوونکی تکان دی. يو هوښيار مسلمان مخکې لدې چې څه ووايي اويا يې وليکي بایدخپلي خبري وسنجوي ترڅو لېدونکي اولوستونکي دده په هکله داسي انګېرنه وکړي چې هوښیار، مهذب اوپوه شخصیت دی، دهغه داډول حکېمانه چلنددهغه نورخواخوږي اوملګري هم زياتوي اوددعوت اومبارزې په ډګر کي يې داډول تګلاره زياته اغېزمنه ثابتېږي . 

عن أبي هريرةرضي الله تعالى عنه أن رجلاً شتم أبا بكر والنبي صلى الله عليه وسلم جالس، فجعل النبي صلى الله عليه وسلم يعجب ويتبسم، و أبو بكر ساكت، فلما أكثر رد عليه بعض قوله، فغضب النبي صلى الله عليه وسلم وقام، فلحقه أبو بكر فقال: يا رسول الله! كان يشتمني وأنت جالس، فلما رددت عليه بعض قوله غضبت وقمت! قال: (إنه كان معك ملك يرد عنك، فلما رددت عليه بعض قوله، وقع الشيطان، فلم أكن لأقعد مع الشيطان (رواه الإمام أحمد) 

أبوهریره رضي الله تعالى عنه روايت کوي چې يوه سړي أبوبکر ته ښکنځلي پیل کړې اورسول الله صلى الله عليه وسلم ناست دی تعجب کوي اوخاندي، اوأبوبکر پټه خوله ووخوچې ډېري يې ورته واورولې أبوبکر رضي الله تعالى عنه يې هم دځېنوځواب ورکړ، رسول الله صلى الله عليه وسلم په غسه کي شو اولاړ، أبوبکر پسي ورغی او ورته ويې ويل چې يارسول الله کله چې هغه ماته پرله پسې ښکنځلي کولې ته ناست وې اوچې ما يوڅوورته وکړې ته په غسه شوې اولاړې ! رسول الله ورته وفرمايل: له تاسره يوه فرشته وه هغې يې ځواب وايه خوچې کله تا ځیني وربیاکړې شیطان راغی او ما نه غوښتل چې له شيطان سره کېنم . 

دابحث دامام شافعي رحمه الله پدې نظم پايته رسوم چي سپکي ژبي کاروونکی يي له سپي سره ورته کړی دی او له هغه چا يې په زمري سره تعبېر کړی دی چي دښکنځلو داورېدلو په وخت کي سکوت غوره کړي، هغه فرمايي : 

قالوا سكتُّ وقد خوصمتُ قلتُ لهم .................. إنَّ الجوابَ لبابِ الشرِّ مفتاحُ 

والصمَّتُ عن جاهلٍ أو أحمقٍ شرفُ .........وفيه أيضاً لصونِ العرضِ إصلاحُ 

أما تَرَى الأُسْدَ تُخْشى وهْي صَامِتة ٌ؟ ............ والكلبُ يخسى لعمري وهو نباحُ 

دوی راته وویل چي دوی درسره شخړه جوړوله او ته پټه خوله ناست وې، ماورته وويل چي ځواب ويل دشر ددروازې خلاصول وي، دناپوهه او بي عقل په وړاندي سکوت غوره کول شرافت وي او پدې کي دانسان عزت ساتلی وي، آیا ته نه ګورې چي زمری خاموښ وي خو هرڅوک ورنه وېرېږي او سپی تل شړل کېږي او هغه غاپي 

الله تعالی دي مونږ ته صحېح دېني پوهنه اودعمل کولو توفېق راکړي

دښکنځلو له عادت څخه دخلاصون لاري چاري

په عربي ژبه کي یومتل دی وايي :
لسانك حصانك ان صنته صانك وان خنته خانك
ستاژبه ستا کلا ده که يې وساتې وبه دي ساتي او که يې بېځایه کاروې نو تباه کوي دي .

ځېني کسان پدې باور وي چي ښکنځلي دهغوی دزړه تودوخه باسي .
اوځېني کسان بیا په رواني ناروغي اخته وي دښکنځلو دکولو او اورېدلو مینه لري ځکه خو تل سپکه ژبه کاروي .خو ښکنځلي کول په حقیقت کي دبېوسو دانتقام غیر مشروع وسله وسېله ده .

زیاتره کسان دغصې په وخت کي ښکنځلي کوي ترڅو خپل ځان ځواکمن وښيي خو په حقیقت کي دغصې کنترول کول ځواکمنتوب دی .

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " مَا تَعُدُّونَ الصُّرَعَةَ فِيكُمْ ؟ قَالَ : قُلْنَا : الَّذِي لا يَصْرَعُهُ الرِّجَالُ ، قَالَ : لا ، وَلَكِنَّهُ الَّذِي يَمْلِكُ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَبِ " صحیح مسلم

عبد الله ابن مسعود رضي الله تعالی عنه روایت کوي چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل : تاسو پهلوان چا ته وایاست؟

اصحابو ورته وويل : مونږ پهلوان هغه چاته وايو چي نارېنه په غېږ نه ورځي .

رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: داسي نده ، په حقیقت کي بهلوان هغه څوک دی چي دغصې په مهال پخپل ځان واکمن شي .

خو ښکنځل کوونکی انسان پدې خبر نه وي چي دهغوی دا ډول منفي عادت دنورو په نظر کي دده قدر له مېنځه وړي .

ایا تاسو خبر یاست ! کله چي تاسو خبري کوﺉ نو اورېدونکیو او لېدونکیو ته دخپل ځان دورپېژندلو په هکله د هغوی ارزووني ټاکئ ، چی هغوی تاسو دیوه مهذب، هوښیار او خوش خویه انسان په صفت وپېژني اوکه دیوه داسي انسان په صفت چي بې حیاء، ناپوه، سپک او دنورو داحساساتو په پام کي نه ساتونکي وي ؟ .

لاندي ځېني لارښووني دي چي تاسو کولای شئ دتعمیل په صورت کې له ښکنځلو او سپکو ویلو څخه لاس واخلئ :

· دا په پام کي ونېسه چي له ښکنځلو څخه ستر تاوانونه رسېږي .

· جګړه په ښکنځلو نه ګټله کېږي او نه ستا هوښیاري او خوش اخلاقي جوته کوي .
· ښکنځلي او سپک ويل دتل لپاره پرېږده .
· داسي يې وانګېره چي ستا په اوږو ستا ماشوم او ستا نژدې خپلوان ټول ستا هرڅه څاري .
· مثبت فکر خپل کړه ښکنځلي او سپک ويل دمنفي چلند زېږنده وي .
· مثبت چلند خپلول نه يواځی داچي تاله ښکنځلو او سپک ويلو څخه راګرزوي بلکه ستا شخصیت لوړوي او څېره دنوره هم ځلانده کوي .
· تل خپل ځان په زغم او تحمل عادت کړه .
· کله چي يو ټاکلی درېځ تا په غصه کړي نو له خپله زړه پوښتنه وکړه چي که ديوڅو شېبو لپاره خپله غصه پټه کړم ایا دابه ماته تاوان پېښ کړي ؟
· له خپل چاپېریال سره ځان عادت کړه مه بد وایه او مه ښکنځلي کوه. مونږ په یوه نېمګړي نړۍ کي ژوند کوو، بشپړ يواځي دالله پاک ذات دی، که حالات په منفي لور روان وي او تل زمونږ په وړاندي خنډ جوړېږي، مونږ يې باید دحل لپاره نوي لاري چاري ولټوو او پدې هم باید عقیده وساتو چي ښکنځلي او بد ويل يې کله هم دحل لاره نده .
· د بې قابو غصې په وخت کي دښکنځلو په ځای تل دا توري کاروه چي تا ته دالله تعالی لخوا اجر پې درکول کېږي : والله المستعان، جزاک الله خیرا ، هدانا الله وایاک، توکلت علی الله ولاحول ولاقوة الا بالله .
· کله چي يوڅوک درباندي نېوکه وکړي خپل نظر په مهذب شکل وړاندي کوه کله هم دښکنځلو او بد زباني وسله مه کاروه .
· لدې بد عادت څخه دتل لپاره لاس واخله اولاندي نبوي لارښووني په پام کي نیسه :

رسول الله صلی الله عليه وسلم دمؤمن صفات داسي ښودلي دي فرمايي :
عن عبد الله بن مسعود قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم " ليس المؤمن بطعّان ولا لعّان ولا فاحش ولا بذئ "رواه الترمذي والحاكم

عبد الله ابن مسعود رضي الله تعالی عنه روایت کوي چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل : مؤمن چاته پېغورونه نه ورکوي، ښکنځلي اوښېرې نکوي، په ویلو او کړنو کي بې حیا نه وي، او سپک ویل کوونکی نه وي .

په بل حدیث کي فرمايي :
عن عبدالله بن مسعود أن النبي صلى الله علية وسلم قال :سباب المسلم فسوق وقتاله كفر. أخرجه البخاري

عبد الله ابن مسعود رضي الله تعالی عنه روایت کوي چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل : مسلمان ته ښکنځلي کول ګناه ده او ورسره جنګېدل کفر دی.

که مونږ خپل خویونه نشو بدلولای او دخپل ځان له اصلاح څخه بېوسه يو نوبیا کله هم هغه دبرم او ویاړ مقام نشو خپلولای کوم چي زمونږ پلرونو اونیکونو او سلف صالحینو لاسته راوړي وو.

کله چي مونږ ښکنځلي کوو نوزمونږ واړه ماشومان زمونږ ټول حرکتونه څاري ، ماشومان تل په خپل عملي ژوند کي دخپلو والدینو پېښې کوي، دهغوی په نقش قدم باندي درومي ، والدین تل باید دا په پام کي ونيسي چي که زمونږ اولادونه دا ډول منفي چلند او غیر اخلاقي تګلاره خپله کړي څه ډول به هغوی پخپل راتلونکي ژوند کي دګواښونو مقابله کوي .

په پښتني ټولنه کي داخبره هوښیاران ډېره کوي چي ښکنځلي او ښېري دکمزوري مخلوق یعني دښځو عادت وي الله تعالی دمونږ ټولوته دځانونو داصلاح توفیق راکړي انه سمیع مجیب .

لاروى اوماشوم

يوه په لاره تلونکي نابلده له يوه ماشوم څخه پوښتنه وکړه :
ماشومه! ډاکخانه چېرته ده ؟
ماشوم: زمونږ دکور مخي ته .
نابلده : ستاسو کور چېري ده ؟
ماشوم : دډاکخانې مخ ته .
سړی چي ډېر په تنګ شو په ډېره تنده لهجه يې بیا وپوښتل :
افففففف هلکه ! دتاسي کور او ډاکخانه دواړه چېرته دي ؟
ماشوم : دواړه یوبل ته مخامخ دي .

دقلم ساتنه

وروڼو !!!
السلام علیکم

یوه دورورولي مشوره درکوم که یې ومنۍ ستاسو او دلوستونکیو او داسلام په ګټه به وي :

زیاتره وروڼه داسي ليکني کوي چي دنورو دزړبداوي باعث ګرزي ، تنقیدونه، وي او بالمقابل يې دتنقیدونو جوابول وي هغوی ته دا لیکنه ځانګړي کوم هیله يم دعادلانه، او عاقلانه قضاوت عینکي ورته په سترګو کړي او ويې لولي :

دومره اوږدې ليکني چي تاسو کړي هم مو مازغه پې خوړلي، هم مو وخت ورباندي لګولی، هم مو زړونه پې ستړي شوي، هم یې دلوستونکیو وخت نېولی او پدې کي هم دذرې شک نشته چي دوېب پاڼو تر څنګ يې کراما کاتبین هم درپسي ثبتوي .

دزیاتو ستوریو جوړول او دملاتړکونکیو موندل به هغه وخت زمونږ ستره لاسته راوړنه وي او شکر باید ورباندي وباسو چي کله زمونږ ليکني په شرعي او اخلاقي مغیارونو برابري وي، پوهنېزي، اخلاقي او دعوتي وي او دالله تعالی درضا دحصول موجب وګرزي .

نو غوره به داوﺉي چي خپل وخت او مازغه دتنقیدونو او دتنقیدونو دځوابولو په ځای داسي علمي او دعوتي لیکنو ته وقف کړو چي هم الله تعالی پې خوشاله شي او هم يې یوه لوستونکي ته دنیوي یا اخروي ګټه ورسېږي اوهم زمونږ دنېکیو پاګه پې شتمنه شي په عین وخت کي دیو چا ورباندي خاطر هم دروند نه وي .

که سياسي ليکني کوو نو هم په ذکر شوي معیار سمي او دوخت او حالاتو غوښتنه وي، پرهارونه پتۍ کړي نه داچي نور يې هم وشړوي، دمسلمانانو وحدت او دمسلمان امت ښېرازي پکي غوښتوني وي او نيت مو پکي دالله تعالی رضا وي ځکه چي د هرعمل لاستاه راوړنه اوثمره دنیت مطابق وي .

کددعوت په سلسله کي یا دېني ليکني وي نو هم باید د داسي اختلافي مسایلو او حساسو موضوعاتو له څېړلو ډډه وکړو چي یوڅوک پکي ټکول شوي وي او لوستونکي راباندي بدګمانه کړي او دګټي په ځای یې ضرر زیات وي او نه دادوخت غوښتنه ده .

که تنقید کوو نو دافرادو دنېمګړتیاوو دجوته کولو په ځای به ښه دا وي چي خپله پاملرنه ځاني اصلاح او دخپلو لیکنو سمولو او داولویاتو پېژندلو ته واړوو، داشخاصو او ډلو دنواقصو دجوته کولو او څېړلو په ځای دعمومي وضعي نېمګړتیاوي جوته کړو او درملنه يې ولټوو ، بیا به مو تنقیدونه دچا سپکاوی او ځورول نه بلکه اصلاحي تنقیدونه وي .

ښاعر څه ښه وايي :
وما من كــاتب إلا سيفنى … ويبقى الدهر ما كتبت يداه
فلا تكتب بكفك غير شىء … يسرك فـي القيامه ان تراه

هرلېکونکی به فناء شي او لیکني به يې تر ډېره وخته دلوستلو لپاره پاته وي نو په خپلو ګوتو هغه څه وليکه چي دقیامت په ورځ يې په لیدلو خوشاله شې .

دقرباني څاروی

ته به خبرونه ګورې خبربه یې چې دنومبرشپږمه دټولې نړۍ په ځانګړي ډول داسلامي هیوادوپه کچه ترټولوخونړۍ ورځ اعلان شوي په دې ورځ به دوینو جویبارونه وبهیږې ډیرې تنکۍ ځوانیوي به دمرګ په خوب ویدې شي او دابد لپاره به یې څوک غږ وانه وري ، له تانه یوه وړه ارزو لرم چې ستا هم دنورو په څېر ددیانت دعمر اولني پسرلي دي ددې ځوانی جذبو اوشور به دې دابدي بختور ژوند شعور رابیدارکړی وي نو ولې یوه دلوړ قامت څښتنه په توروزلفانو کې پټه دترکو په شان نرۍ ملا جګه نرۍ غاړه دقزاقي هوسیو په شان غټې بادامي تورې سترګې هغه چې دژوند دوهم پسرلی یې اوس رارسیږي دځوانی شور او جذبې په سر اخیستی وي او دسینې انارونه یې له ګل نه وتلې وي خو دماشوم معصومو شونډو نه وي تخولي مدراسي پایزیب ېې په پښو کې ګل ګل اوړې او شرنګاه کوي چې دا اوس اوس ستا دکور په جنوبي میدانو کې دپسرلي دموسم دزاڼو په څیر په سیلونه ګرزي راګرزې په دې صفاتو ښایسته سندۍ وزه ددې ورځې په سپیڅلتوب کې نه قرباني کوي ؟ 

والسلام .ستاورور بختیار .

دمېږي عجایب

ویل کېږي چي سلیمان علیه السلام له یوه مېږي پوښتنه وکړه:
په کال کي څومره خواړه خورې؟
مېږي ورته وویل : درې دانې
سلیمان علیه السلام هغه مېږي دښېښې په یوه بوتل کي واچاوه او درې دانې يې هم ورسره واچولې کله چي کال بشپړ شو ويې کتل چي مېږي یوه نېمه دانه خوړلي وه ، پوښتنه يې ځېني وکړه :
دا ولي :
مېږي ورته وويل :
کله چي خپل مخ ته خلاص وم پدې مي عقیده وه چي الله تعالی مي کله هم نه هېروي :
خوکله چي تا په بوتل کي اېسار کړم پدې ووېرېدلم چي ستا به هېر شم نو ځکه مي د یوه بل کال لپاره سپما وکړه .

دلېونیانو روغتون

وايي چي په غرنۍ سېمه کي د لېونیانو د یوه روغتون مخي ته ديوه سړي موټر پنچر شو، هغه ټایر خلاص کړ اوغوښتل یې چي بل ټایر لګوي خو پدې وخت کي يو بل موټر په ډېر سرعت سره تېرشو ، دې سره د ټایر نټونه چي د ټایر په پوښ کي دې سړي خپلي خوا ته اېښي وو د هغه بل موټر دسرعت له هواسره داپوښ چپه شو ...او ټول نټونه ښکته په شېوه لاړل، دا دغره ډډه ډېره ژوره سېمه وه چي دنټونو موندل او راوړل ډېر ستونزمن وو، دا سړی ډېر خپه شو او نه پوهېدو چي اوس څه وکړي، يو بل سړی چي يې خواته تېرېدو ځېني ويې پوښتل چي لالا پرېشانه مالومېږې خیر خو به يې ؟

هغه ورته د نټونو کیسه وکړه، بيا هغه ورته وويل: دې کي دوارخطايي او پرېشاني څه خبره ده له دې نورو ټایرونو څخه يو يو نټ راخلاص کړه او دا ټایر ورباندي ټېنګ کړه چي کله ښار ته ورسېدې بيا به هلته نور نټونه واخلې او ورته به یې ولګوه، دې سړي ورته وویل چي څومره ښه خبره دراته وکړه ته دلته څه کوې چي ګرزې ؟

هغه په ځواب کي ورته وويل چي زه لېونی يم او په دې روغتون کي بستر يم، هغه سړي ورته وویل چي لېونی او دومره هوښیار؟ هغه ورته وویل چي لېونی يم خو خر نه يم .

دبام سجده

وايي چي يوه سړي یو داسي کور په کرایه ونیو چي بازوانو به یې وخت ناوخته خریچی کاوه 

کله چي دکور مالک څه وخت وروسته دکرايې دغوښتلو لپاره راغی ، نو کرایه دار ورته وويل چي بابا دا دبام تیران اواز کوي دا سم کړه . 

مالک ورته وويل : مه وارخطا کېږه پروانلري دا دالله تعالی ذکر کوي . 

کرايه دار ورته وويل: ذکر خو دي په ورځ کي سل ځلي کوي خو وېرېږم چي يوه ورځ په سجده نشي .

حاضر جوابي

يوه فقیر له يوه اعرابي څخه خیرات غوښت خو هغه يې له ورکړي انکار وکړ او ورته ويې ویل چي دومره څه راسره دي چي زما ګوذاره ورباندي وشي، فقیر ورته وويل چي هغه نېکان خلګ څه شول چي الله تعالی يې په هکله فرمايي : 

الذين يؤثرون على أنفسهم ؟ 

نېکان هغه څوک دي چي ترځان يې په بل لوروي . 

اعرابي ورته وويل : 

هغوی خو له هغه چا سره لاړل چي په هکله يې الله تعالی فرمايي : 

لا يسألون الناس إلحافاً 

له چا څخه څه نه غواړي چي ورپوری نښتي یا ورپسي شله وي

فرعون ته اسماني لیک

ابن أبي حاتم روايت كوي چي وهب بن منبه وايي : 

الله تعالی موسی عليه السلام ته وويل : 

اې موسی لاړشه او زما داپيغام له ځان سره يوسه، ته زما تر ځانګړي څار ني لاندي يې، زما لاسونه او سترګي درسره دي، زه تا ته دخپلي پاچهۍ او واکمنۍ زغره دراغوندم 

ترڅو زما دحکم په پلي کولو کي ځواکمن شې 

ته زما د فوځ ترټولوستراو ځواکمن لښکر يې 

خپل يوه داسي کمزوري مخلوق ته دي وراستوم 

چي زما په ښېګڼو سترګي پټي کړي دي او زما له راپرزولو څخه يي ځان په امن کي ګڼلی دی 

دنيا او دهغې ښکلا غولولی دی 

زما له حق څخه منکر شوی دی 

زماخدايي او ربوبيت نه مني 

دهغه په ګومان هغه مانه پېژني 

زما دي پخپل زور اوځواک قسم وي چي 

که ما دبنده او ځان تر مېنځ يوه ټاکلي نېټه نوای ټاکلي 

داسي به مي کېکښلی وای چي د آسمانونو ، زمکي، غرونو او سمندرونو غصه به ورته راپارېدلي وای 

که آسمانونو ته امر وکړم په ساه کي به يي واخلي 

که زمکي ته امر وکړم ژوندی به يي دننه کړي 

که غرونو ته ووايم وبه يي رژوي 

که سمندرونو ته حکم وکړم سمدلاسه به يي ډوب کړي 

خو هغه ماته ډېر سپک شوی دی او زما له نظره لوېدلی دی 

زما حلم او بردباري هغه ساتلی دی 

زه په خپله پاچهي کي دچا پروا نلرم 

هغه ته زما داپيغام وروړه 

زما عبادت ، بندګي، توحيد او اخلاص ته يي راوبوله 

زما دحساب ورځي ور په زړه کړه 

زما له عذاب او ځورولو څخه يي ووېروه 

هغه ته ووايه چي زما دغصې په وړاندي هېڅ شی نشي تم کېدلای 

خو پدې لړ کي خبري ورسه په نرمي کوه 

کېدای شي عبرت واخلي او يايي وېره په زړه کي ولوېږي 

پدې يي خبر کړه چي زما بښنه زما ترغصې ډېره ګړندۍ ده 

ددنيا پدې ښکلا چي په تا مي لورولي ده مه غولېږه 

دهغې واک له ماسره ده 

هغه زما په اجازه ښوري او ساه آخلي 

ورته ووايه چي دخپل پروردګار ومنه دهغه بښنه ډېره پراخه ده 

څلورسوه کاله يي ژوند درکړ 

پدې ټول وخت کي ته له هغه سره په جګړه بوخت يې 

ښکنځلي ورته کوې 

خلګ يي له بندګي څخه راګرزوې 

هغه تاته له آسمانونو څخه اوبه را اُوروي 

له زمکي څخه خواړه او مېوې درته راشنې کوي 

پخپل ټول ژوند کي يي کله هم په زکام او ناروغي اخته نکړې 

بوډا او کمزوری يي نکړې 

چاته يي اړ نه اېستلې 

څوک يي درباندي برلاسی نکړ 

وګوره ستا پروردګارڅومره حليم او زغمونکی ذات دی 

اې موسی ! 

ته او ستا ورور پخپله ورسره جهاد وکړۍ 

تاسوته به ددې جهاد اجر درکول کېږي 

که ما غوښتلای چي هغه راونيسم داسي ځواک به مي وراستولی وای چي مخه به يي چا نشوای نېولای 

ترڅو دا بېوسه مخلوق چي پخپل ځان مغرور شوی دی پدې وپوهېږي 

چي وړوکي ډلګۍ په لويه ډله زما په حکم غلبه مومي 

ګوره موسی! 

چي دهغه په ظاهري ښکلا ونه غولېږې 

د هغه چي کومه شتمني په لاس کي ده دتمي سترګي مه ورته ټېټوه 

څه چي له هغه سره دي دا دشتمنو عارضي ښکلاده او ددنيوي ژوند رژېدونکی ګل دی 

که زه وغواړم تاته له دې څخه څو ګونه زياته شتمني درکولاشم ، که یې فرعون وويني هغه به ورته هک پک پاته شي او په دې به يي باور شي چي هغه رېښتيا هم بېوسه او مسکين دی 

خو زه تا له دې عارضي ښکلا څخه ژغورم او لېري دي ورڅخه ساتم 

زه له دوستانو سره همداسي چلند کوم 

دازما همېشني اصول دي چي زه خپلو دوستانو ته دنيوي نعمتونه او دنيوي ښکلاوي نه ورکوم 

لکه څرنګه چي شپون خپل اوښان له شپول څخه شړي او هو سايي ته يې نه پرېږدي 

ددې معنا دانه ده چي هغوی ماته ارزښت نلري 

خو ددې په خاطر چي زما په همېشني مېلمستون کي يي ونډي کمي نشي هلته به هغه هرڅه ورته پرېمانه وي کوم چي يي په دنيوي ژوند کي نوي په برخه شوي 

اې موسی پدې پوه شه 

ماته تر زهد ښکلي بلهجامه زما بندګانو نده اغوستي 

زهد دپرهېزګارانو جامه ده دا هغه جامه ده چي کله يي هغوی په تن کړي ، عاجزي پکي ښکاره کوي ، وقار يي پکي پېژندل کېږي 

دهغوی په ټنډو کي دسُجدو نښي وي 

داډول کسان زما رېښتوني دوستان دي 

چي کله ورسره مخامخ شې وزرونه ورته ټېټوه ، زړه او ژبه ورته غوړوه 

پدې هم سر خلاص کړه! 

چاچي زما دوستانو ته په سپکه وکتل او يايي هغوی ووېرول نو هغه له ماسره دجګړي ډګر ته رادانګي او دخپل ځان هلاکولو ته ورغواړي 

زه دخپلو دوستانو مرستي ته ډېر ژر وړاندي کېږم 

آيا يو څوک چي له ماسره جنګېږي هغه به مقاومت وکړای شي؟ 

آياڅوک چي له ماسره دښمني کوي هغه به ما مات کړي؟ 

آيا له ماسره جګړه کوونکی به ميدان وګټي او يا به راڅخه خلاص شي ؟ 

زه دخپلو دوستانو غچ هم په دنيا او هم په آخرت کي آخلم او بل چاته يي دمرستي غوښتلو لپاره نه اړ باسم. 

(دا قصه امام احمد په کتاب الزهد کي او ابن أبي حاتم له وهب بن منبه څخه رانقل کړي ده) 

فرعون ته دا الهي پيغام هرجابر او مستبد واکمن ته په سياسي او نظامي ډګر کي هغه الهي معادله ده چي دزورور او کمزوري، ظالم او مظلوم تر مېنځ پرېکړه کوي، ځکه خو هر ظالم او جابر ته په کار ده چي پخپل ورځني ژوند کي ورڅخه عبرت واخلي. والله المستعان

دا لا بله مېله وه

وايي چي يوه پښتانه په رېړۍ کي امرود خرڅول يو پنجا بی راغي او يو امرود يي تري نه واخيست کله جي ييامرود په منځ جلا كو نو ګوري چي امرود خراب دی او په منځ كي يي چينجی ده .

پښتانه ته يې وویل : لالا ددې امرود په منځ كي خو چينجی ده

پښتانه ورته وويل : دا تر نصيبه پوري كار ده، دا اوس له تانه مخكي يوه سړي یو امرود وا خيست باسكل يي پكي وخــوت

په نومونو بدلون نه راځي

په يوه فورم کي یوچا د (پښتون مسلمان په نوم) پوښتنه کړي وه چي ایا په شریعت کي دا داسلامي امارت نوم شته او ددې نامه شرعي حیثیت څه ډول دی ؟

مايې په ځواب کي لاندي لیکنه کړي وه چي دلته يې ستاسو مخي ته ږدم :

په نومونو هېڅ ډول بدلون نه راځي پنځوس کاله نېشنليانو نارې وهلي چي سرحد دي پښتونخواه شي چي پښتونخواه شوه يوازي په هغه شپه ځېنو غريبانوته مټاياني ورسېدلې نور يې ترپخوا ددې ايالت حال بدترشو داځکه چي ديوې ټولني وضعه له نظام سره بدلېږي نه له نامه سره، داسلام واکمن سياسي نظام يومفهوم دی چي که تر هر نامه لاندي تطبيق کړل شي شريعت ورباندي نېوکه نلري، دا که اسلامي جمهوريت ونومول شې، که خلافت ورته ووايې، که امارت ورته ووايې، که دطالبانو واکمني ورته ووايې که د ملي وحدت حکومت ورته ووايې . 

پوره پنځوس کاله کېږي پاکستان اسلامي جمهوريه پاکستان ليکي او دا يې نوم دی خو د لارډ ميکالي هغه پخوانی فرسوده نظام پکي لا تر اوسه پوري نافذ العمل دی. . 

کرزی هم وايي دافغانستان اسلامي جمهوريت خو نظام يې امرېکايانو جوړ کړی جمهوريت او دیموکراسي خو ټول ويني چي څه ډول دولسونو دټکولو، دشتمنیو دلوټولو او دجېبونو د شوکولو یوه فعاله وسېله ګرزېدلي ده . 

ډېموکراسي په غربي نړۍ کي دخپلواکي او ازادي مفهوم لري خو دلته هم دوی دعوا کوي چي مونږ ډېموکراسي واکمنه کړي خو مفهوم يې دبې ګناه خلګو وژل ، خپله خوښه دټوپک په خوله په ولسونو تپل او منل . 

مقصد داچي داسلام له نوم اوادعاء سره څه کار نشته هلته اصلاً نظام او عمل مطرح دی . 

اوس دمثال په توګه تا دخپل ځان لپاره پدې فورم کي نوم پښتون مسلمان ټاکلی اوس که يو څوک ووايي چي داپه کوم حديث او يا ايت کي راغلی چي مسلمان به ځان ته دانوم ټاکي؟ 

خوزه اوته ورته وايو چي اسلام يوه عقيده ده چي هغه دمسلمان په سېنه کي پرته وي په ژبه يې اقرار کوي په زړه کي پالي اوپه عمل کي يې ژباړي، اوس که ته عبد الرحمن شې او ياپښتون مسلمان، يا اړم خو شريعت ورباندي نېوکه نکوي . 

البته شريعت هغه نومونه ديوه مسلمان لپاره نه خوښوي چي دهغه معنا شيطاني او يا کفري وي . 

مسلمانان پخپل هېواد کي په تمامه معنا هراړخېزخپلواک واکمن اسلامي نظام غواړي که تر هرنامه لاندي او دهرچا په مشرتابه کي راشي مونږ به يې هرکلی کوو او اطاعت يې راباندي دشريعت له مخي واجب دی. 

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايي : 

إن أمر عليكم عبد مجدع - حسبتها قالت - أسود ، يقودكم بكتاب الله تعالى فاسمعوا له وأطيعوا(رواه مسلم) 

که په تاسو باندي يو پېت پزی تور حبشی غلام واکمن جوړ کړل شي خو دالله تعالی په کتاب مو لارښوونه کوي نوتاسو غوږ ورته نيسئ او اطاعت يې کوﺉ . 

همدا راز دمسلمانانو واکمن ته که ولس مشر ووايې يا مسلمان مشر او يا أمير المؤمنين چي عربي ژباړه يې ده او که پاچا ورته ووايې خو چي شرعي قوانين پلي کړي ، دالله تعالی حکمونه په تمامه معنا نافذ کړي، په قضايي، اقتصادی، تعليمي، په کورنيو او بهرنيو چارو کي داسلام لارښووني عملي کړي هماغه عادل مسلمان واکمن دی او واکمني يې اسلامي نظام دی . 

دا هم ضروري نه ده چي يواځي هغه څوک به امير المؤمنين وي چي دټولي نړۍ مسلمانانو به ټاکلی وي او داسلامي تاريخ په اوږدو کي تر ډېره وخته پوري دمسلمانانو واکمن أمير المؤمنين نومېدو حتی تر خلافت عثماني پوري او دا تر وخت او زمان پوري انحصار نلري .

داچي تاسو ويلي چي خليفه به قريش وي دا پرېکړه پخپل وخت کي يوازي ددې په خاطر وه چي دانصارو او مهاجرينو تر مېنځ په مدينه منوره کي شخړه راولاړه نشي اوکه دي (الأئمة من قريش) حديث صحيح وګڼل شي نو دا دهغوی لپاره دا پرېکړه شوی وه هو! داغوره کار دی چي قريش واکمن وټاکل شي خو له کومه به يې پيدا کوې او بيا به يې په چامنې؟ .

اصلي شات څرنګه پېژندلای شو ؟

زه له ۱۹۹۴ مېلادي کال څخه نېولي بیا تر دم ګړۍ ۲۰۱۲ مېلادي پوري په اماراتو کي شات خرڅوم کله ناکله ځېني عرب اخېستونکي رانه پوښتنه وکړي : 

کیف یعرف العسل الأصلي ؟ 

اصلي عسل څرنګه پېژندل کېږي ؟ 

نو زه ددې په ځای چي خپل سر وخوږوم په لنډو ټکو کي هغه ته غالباً همداسي وايم : 

إذا اشتريت العسل مني فاعلم أنه الأصلي وإذا اشتريته من غيري فيحتمل أن يكون رديئاٌ) 

که يې له مانه واخلې نو پوه شه چي اصلي شات دي اخېستي دي او که يې له بل چانه واخلې نو ددې امکان شته چي کم اصل وي . 

هغه هم قانع شي او هم وخاندي او بیا غالبا وايي :

والله أنت العسل . 

والله چي ته پخپله عسل يې بس بيا جېب په ډېر ښه زړه او پخپله خوښه را تش کړي

زما یوه تجربه ده چي اصلي شات که دوه یا درې چمچې په يوه سپین هوار غاب کي واچوې او بیا نارمل اوبه نه ګرمي نه یخي دومره پکی واچوې چي شات پټ کړي او دا غاب په افقي شکل ترهغه وخته وښوروې ترڅو شات پکي ویلي شي . 

که دبورې یا کم اصل شات وي نو هغه به په اوبو کي حل شي خو کومه نښه به يې پاته نشي او اصلي شات وي داوبو په دننه کي دغاب په مخ دمچيو مسدسات یا هماغه ځاله جوړوي کوم چي دا شات ورنه اخېستل شوي وي او دا تر یوې دقیقي پوري ښه واضح ښکاري . 

ووایاست سبحان الله

ایا کومي سياسي ډلي ته منسوبیت اړېن دی ؟

په اسلام مينو وروڼو ! 

السلام علیکم ! 

په یوه مسلمانه ټولنه کي هرڅوک ددې حق لري چي داسلام داصولو او اخلاقي نورمونو په چوکاټ کي خپل فکر اونظر له نورو سره شریک کړي داهم ضروري نه ده چي نور به يې ورسره هرومرو مني او نه يوڅوک ددې حق لري چي خپل نظر په نورو په وچ زور ومني البته مسلمان دعقیدې له مخي تل دالهي او نبوي فرمانونو په وړاندي داطاعت سر ټېټوي : 

دا هم ضروري نه ده چي يوڅوک له چا سره دنظر توافق ونلري نو هغه به هرو مرو يوې ډلي او یا دده په ګمان کېڼ لوري ته منسوب وي ، زمونږ دټولني ستر مشکل دادی چي که دي دپښتنو دحقوقو او یا دپښتو خبره وکړه سمدلاسه ټاپه درباندي لګېږي چي دا ملتپال دی، که دي دنورو قومونو په هکله څه وویل وايي چي دا خرڅ شوی دی، یا ستمی دی، که دي دطالبانو په يوه کار نېوکه وکړه وايي حزبی دی، او که دي په حزب نېوکه وکړه وايي چي دا پلورل شوی دی .

لکه چي ویل کېږي که جګ ځې جګری دي بولي وایی کوتري دوالوزولې اوکه ټېټ ځې ټېټکی دي بولي وايي غلا ته دي ځان جوړ کړی دی، هغه دي چاخبره په کومه خوا لاړشو.

دټوکو په یوه فورم کي مي يوه ورځ يوه ټوکه ولوستله چي پکي لیکلي وو (( فساد همه درکون ساوو است)) په حقیقت کي ټول ورانی همدغو ډلو ټپلو جوړ کړی دی چي زمونږ ټولنه او افراد يې په مصېبتونو او ناخوالو واړول .

په مسلمانه ټولنه کي د ګڼو ډلو جوړول او ياکومي خاصي ډلي ته دعوت کول زما په نظر په تېره بیا زمونږ په افغاني ټولنه کي چي سياسي پوهنه مو زېرو ده داسلام دعالي مصلحتونو او دمسلمانانو دپیوستون خلاف عمل دی، او داهم سمه خبره نده چي يو څوک په کومه ډله کي نه وي هغه به مسلمان نه وي، لکه چي ځېني تنګ نظره انسانان وايي بېطرفه بېشرفه وي، دډېري خواشیني ځای دادی چي دغه کلچر اوس داسلامي ډلو داتباعو په مازغو کي پوخ ځای نېولی چي که د یوه تنظېم له سیاستونو، یا دهغه دپلويانوله عملي کړنلارو او یا دهغوی له قیادت سره په ځېنو خاصو مواردو کي دنطر اختلاف ولرې سم دلاسه ټاپه درباندي لګوي او په بله ډله یاکوم خاص مکتب فکر او یا په کومه بهرنۍ جاسوسي شبکه  پوري دي تړي . عملي تجربو وښودله چي دې ډلو ټپلو دتېر نېم قرن په دوران کي دجهادي مرحلې په استثناء زمونږ ټولني ته ډېري بدمرغیوي راوړي، ددې په ځای چي کوم مثبت کار وکړي مونږ يې پخپل مېنځ کي په نفرتونو، کرکو او بدبېنیو اخته کړو، ډېرتنکي ځوانان دبېځایه سرټمبګي او تنظیمي شخړو په لار کي قرباني شول، دوسیې يې له الله تعالی سره دي او هغه علم ورباندي لري چي څه ډول مرګونه به يې په نصیب شوي وي مونږ خو هربوه ته شهید وایو . 

زما جدي هیله او ددې لیکني موخه داده چي مونږ او تاسي خو په وړو وړو فقهي مسایلو هرډول غبرګون ښکاره کوو، خو ددې رنځ دعلاج لپاره مو هېڅ هم ندي کړي، مونږ ته په کار ده چي الهي حکمونو ، نبوي لارښوونو شرعي پرېکړدو او دسلف صالحینو کړنلاري ته هوډمن واوسو نه داچي دسیاسي منسوبیتونو له امله او دتنظېمي سیالیو په وجه خپل مسلمان وروڼه له ځانونو بېل او پردي وګڼو. 

دقلم وسله یو ستر امانت دی چي الله تعالی په تاسو لېکوالانو باندي لورولي ده راشئ  وروڼو پدې هکله هم څه سوچ او علمي لیکني وکړو ترڅو دمسلمانو ځوانانو او زمونږ دلوستونکیو وروڼو دلاري مشال شي .

رېښتونی بدلون

زیات کسان له الله تعالی څخه دلېري والي اوغفلت په وجه له خپل ژوند څخه تر پوزي رارسېدلي دي، ددې په لټه کي دي چې پاکه ، ستره اوداستقامت لاره خپله کړي، غواړي چې داسې ډاډمن اونېکمرغه ژوندوکړي چې دشهوتونو اونفساني خواهشاتوله جهنم اودګناهونو اوشرعي مخالفتونو له ترږمیو څخه نجات پیدا کړي .

هغوی دتغییراونوښت د بادونو، داصلاح دنسیمونو، دتوبې دوړانګو اوداستقامت دسباوون په انتظار کي د لاندې پوښتنو ځوابونه لټوي : 

څه ډول کولای شو په خپلو ځانونوکې بدلون راولو؟ 

په څه ډول کولای شودغفلت خپسکي لېري کړو؟ 

څرنګه کولای شو دغفلت له خوب څخه راوېښ شو؟ 

دخپلو ځوروونکیوواقعیتونوڅه ډول درملنه کولای شو؟ 

لاندې کرښي کولای شي داپوښتني تریوه حده پوري ځواب کړي . 

دا ډول اندېښنه پخپل ځان کي دنېکمرغي یوه څړېکه ده ، د اوښت او تغییر په هکله دیو چا اندېښمن کېدل پخپل ذات کې یو ډول بدلون ګڼل کېږي ځکه چې مونږ پخپل چاپېریال کې دا ډول انسانان وینو چې هغوی دغفلت له ژوند سره داسې دتل لپاره آشنا شوي دي چې دشهوتونو او شیطاني غوښتنو لاره يٍې غوره ګڼلې ده ، دکوم تغییر او اوښت تلاش نکوي او کله هم داسې تصور ته چمتووالی نه ښيې چې دیوې شېبې لپاره دغفلت له ژوند سره په مخه ښه وکړي، ځکه خو هغوی له الله تعالی څخه دلېري والي د درد احساس نکوي ، او نه دکوم وحشت شعور ورسره پیدا کېږي، داډول کسان دژوندیو په بڼه کې مړه دي څوک چې ښه او بد ورته بې توپېره وي او څه چې يې زړه غواړي هغه هم ښه ګڼي او هم يې کوي دا کیفیت د هغوی په زړونو باندې دګناهونو د پرله پسې تراکم په نتېجه کې پېښېږي کوم چې په بشپړه توګه تور شوی او بد مرغه شوی دي. رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايي : 

عن حُذَيْفَةُ قال سمعت رَسُولَ الله صلی الله عليه وسلم يقول تُعْرَضُ الْفِتَنُ على الْقُلُوبِ كَالْحَصِيرِ عُودًا عُودًا فَأَيُّ قَلْبٍ أُشْرِبَهَا نُكِتَ فيه نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ وَأَيُّ قَلْبٍ أَنْكَرَهَا نُكِتَ فيه نُكْتَةٌ بَيْضَاءُ (صحيح مسلم) 

له حذیفه رضي الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمایل : فتنې داسې زړونو ته وړاندې کېږي لکه پوزی چې د اوبدلو په وخت کې لښتي لښتي رامخته کېږي نو هرزړه چې دافتنې ورپرېږدي تور ټکی پکې جوړ شي او هرزړه چې يې له منلو څخه انکار وکړي یوسپین ټکی پکې جوړ شي . 

هر مسلمان ورور چې د تغییر او اوښت تلاش کوي او غواړي چې دانسانیت دارتقاء مقام تر لاسه کړي دا په دې دلالت کوي چې دهغه زړه ژوندی دی چې دا ډول فکر يې په کوګل کې څپې وهي، خو داوښت په هکله يوازې فکر وهل کفایت نکوي بلکې په ځان کې تغییر راوستل له مونږ څخه غوښتونی کار دی ، دتغییر په لاره کې يوازې په فکر وهلو اکتفاء کول او عملي ګامونه نه وچتول تشي هیلي دي چې خپل خاوند ته کومه ګټه نشي رسولای . 

داوښت او تغییر په هکله عملي ګامونه په لاندي کرښو کې خلاصه کولای شو : 

دګڼاه اوجُرم په لویښت کې فکرکول: 

دتغییر او نوښت په هکله اندېښته هغه وخت اغېزمنه ثابتېدلای شي چې انسان دغفلت او د الله تعالی له حُکم څخه د سرغړوني په نتېجه کې د ګناه دارتکاب دلویښت احساس وکړي ، دهغه زړه ددې ډول تفکر په نتېجه کې دالله تعالی دځواک او جبروت دعظمت احساس کوي ، چې هغه دټول جهان خالق او مالک دی ، هغه دټولو کایناتو رازق دی، هغه دمرګ او ژوند واکمن دی او چې څه يې خوښه شي هغه کوي، هغه ټولواک او خپلواک دی، يوازې دهغه ذات ددې وړ دی چې بندګي او عبادت يې وکړل شي، په مقابل کې خپل ځان دهغه په وړاندې کمزوری او بېوسه احساسوي چې له دې ټولي بېوسي او ضعف سره سره بیا هم دهغه له قوانینو څخه سرغړونه او له حدودو څخه يې تېری کوي، دهغه داطاعت له لاري څخه منحرف او دقهر او غصې عوامل يې برابروي، خو بیا هم الله تعالی ورباندې پرده غوړوي، نه يې رسواکوي ، دهغه دسرغړوني تحمل کوي ، دهغه ګناوې زغمي، رزق او روزي نه ورڅخه بندوي، په دې هرڅه سربېره دخیر او نېکې لاره ورته ښيې ترڅو ورباندې روان شي او دبدمرغي او شقاوت لاري ورته جوته کوي ترڅو ځان ورڅخه وژغوري . له دې ډول احساس څخه دمؤمن زړه ستره ګټه پورته کوي هغه له الله تعالی څخه دلېري والي او دانحراف له واقعیت څخه خواتوری کېږي، دا ډول احساس خپل خاوند بدلون ته اړباسي او دهدایت او استقامت دلاري په خپلولو کې ورسره مرسته کوي . 

کله چې دانسان زړه دبدلون او تغییر تکل وکړي باید رېښتونی عزم ورسره مل وي که یوڅوک دبدلون ټېنګه اراده په زړه کې ونلري زړه يې سُستي غوره کوي او دبدلون داحساس کچه يې مخ په ځوړ کېږي . دعزم معنا داده چې انسان ددې ټېنګه پرېکړه وکړي چې داستقامت تګلاره به نیسي او هرهغه څه ته به شاکوي کوم چې داستقامت په لاره کې ورته خنډونه را ولاړوي، ټول هغه څه به خپلوي کوم چې له هغه سره په دې لړ کې مرسته کولای شي . دا ډول ټېنګه پریکړه او رېښتونی عزم کولای شي دهغه زړه د تل لپاره وېښ او پکې دبدلون مینه ژوندۍ وساتي . 

عزم په دوو ډولونو وېشلای شو: 

لومړی : په روغه لاره دتګ کولو ټېنګه پرېکړه کوم چې درېښتوني عزم پیل ګڼل کېږي . 

دوهم : داستقامت دلاري له انتخاب څخه وروسته دشرعي حکمونو په منلو همېشه توب غوره کول يې نهايې منزل دی او الله تعالی له بنده سره دهغه دارادې دکمزورتیا او ټېنګښت په بنیاد مرسته کوي ځکه یوڅوک چې دکوم نېک کار دسرته رسولو تصمیم ونیسي الله تعالی يې مرسته کوي او ثُبات وربښي .او څومره چې یوڅوک دنېکې دلاري دخپلولو په عزم او په هغې باندې دپایښت په ټېنګار کې رېښتونی وي الله تعالی يې په بصیرت ورکولو سره مرسته کوي ، خدای ورکړى بصیرت یوداسې نور دی چې الله تعالی يې دمسلمان په زړه کې اچوي چې بیا دهغه په وسېله د کارونو حقایق ورته جوته کېږي او دنبوي ارشاداتو مثبت اړخونه او دشرعي مخالفتونو منفي اړخونه ورته جوته کېږي . همدا راز مؤمن ددې الهي نور په وسیله دشک او تردد له خنډونو څخه خلاصون مومي کوم چې هغه دهدایت او استقامت له لاري څخه راګرځوي . 

توبه کاږل: 

توبه اېستل دېته وايي چې انسان په ښکاره اوپټه کې له هرهغه کاراووینا څخه لاس واخلي کوم چې الله تعالی يې نه خوښوي اودقرآنکرېم اونبوي ارشاداتو په وسیله يې مونږ له هغه څخه ژغورلي یواوداپه مسلمان باندې دتل لپاره یو سمدلاسه واجب دی.الله تعالی فرمايي : 

وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (31) النور 

او تاسي ټول دالله تعالی لورته وګرزﺉ اې مؤمنانو ښايې چې تاسي بری ومومئ . 

لاندي شیان دتوبې په ضمن کې راځي : 

سمدلاسه له ټولوګناوواوشرعي مخالفتونو څخه لاس اخېستل . 

په تېر وخت کې دهغو په ارتکاب پښېمانه کېدل . 

له ځان سره ددې کلکه پرېکړه کول چې بېرته به دکړیوګناوو اوشرعي مخالفتون لورته نه ګرځي. 

اوس اوپه راتلونکي کې دنېکوکارونو دکولواوشرعي حکمونودمنلواوعملي کولوپرېکړه کول . 

په ذکر شوي مفهوم سره توبه دتغییراوبدلون عملي پیل ګڼل کېږي اودتغییرهېڅ ډول عملیه بې له توبې نشي بشپړېدلای، همدارازتوبه له انسان سره دژوندانه په ټولو پړاوونوکې ملګري وی اوتوبه نه يوازې دګناهکارانولپاره ده لکه چې ځیني خلک يې اټکل کوي بلکې رسول الله صلی الله عليه وسلم چې دټول بشریت رهنمادی فرمايي :

يا أيها الناس توبوا إلى ربكم فوالله إني لأتوب إلى الله عزَّ وجلَّ في اليوم مائة مرة (رواه مسلم) 

اې خلکوتاسي خپل پروردګارته توبې وباسئ په الله تعالی قسم! زه په یوه ورځ کې سل ځله الله تعالی ته توبه باسم . 

په نېکي کې تلوار: 

دتغییرعملیه باید دګړندیو ګامونو په اخېستلو سره سرته ورسېږي ځکه چې دتغییرراوستلو په ډګرکې وړوکی ځنډ انسان دتګلاري له بشپړولو څخه سُستي ته اړباسي چې په نتېجه کې دبري له لاسته راوړلوڅخه پرته انسان دجګړې له ډګرڅخه شاته کوي الله تعالی د ګړندي توب په هکله مؤمنانو ته خطاب کوي فرمايي : 

وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ (133) آل عمران 

اوتاسي ګړندي شئ هغه بښني ته چې ستاسودپروردګار له لوري څخه پېرزو شوي ده اوهغه جنت ته چې پراخوالی يي دزمکې اوآسمانونو په شان دی چې يوازې دپرهېزګارانو لپاره چمتو شوی دی . 

سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ.....(21) الحديد 

اوتاسي یوله بل سره سیالي وکړﺉ ستاسو دپروردګار له لوري څخه بښني ته . 

فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ .... (148) البقرة 

اوتاسي نېکوکارونو ته یوله بل څخه وړاندې شئ . 

الله تعالي جل شأنه د زکریاعلیه السلام په ستاینه کې فرمايي : 

انَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَباً وَرَهَباً وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ (90) الأنبياء 

بېشکه چې هغوی نېکوکارونوته ګړندي توب کولواومونږ به يي دشوق اووېري په حالت کې ورغوښتلواوهغوی زمونږ په وړاندې عاجزي کوونکې وو . 

همدا راز الله تعالی داهل ایمان ستاینه په دې ډول کوي . 

اولَئِكَ يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ (61) المؤمنون 

هغوى دایمان خاوندان نېکوکارونوته ګړندي توب کوي اوهغوی دنېکوکارونوخواته ته یوله بل سره سیالي کوي . 

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايي : 

التؤدة في كل شيء إلا في عمل الآخرة (رواه أبو داود) 

له أخروي کارونوڅخه پرته په هرڅه کې بېړه نه کول غوښتونی دی . 

په هغه حدیث کې چې مسلم نقل کړی دی دعمیر بن الحمام له شهادت سره دمیني کیسه وګورﺉ کله چې رسول الله صلی الله عليه وسلم اعلان وکړ: 

قوموا إلى جنة عرضها السموات والأرض . 

پاڅئ دهغه جنت لورته چې بر يي دآسمانونو اوځمکې غوندي دی. 

هغه له ډېري خوشالي څخه وویل : بخ بخ (لکه مونږ چې په پشتو کې وایو واه واه) 

رسول الله صلی الله علیه وسلم ورته وفرمایل: په کومه خوشالي کې بخ بخ وايې؟ عمیر ورته وویل یوازیني هېله مې داده چې زه دهمدې جنت اوسېدونکی شم. رسول الله صلی الله عليه وسلم ورته وفرمایل چې ته دهمدې جنت اوسېدونکی يې بیايي یوڅوکجوري په لاس وې څه يې خوړلي وې اونوري وغورځولې اوتر هغه وخته پوري له کفاروسره په جګړه بوخت ووترڅو چې په شهادت ورسېد. 

همدارازکله چې دشرابو(خمر)دحرمت آیتونه نازل شول دصحابه کراموالهي حکم ته دامتثال سیالي وګورﺉ چې په کورونوکې چې چا شراب درلودل ټول يې باهر ته راواېستل او تويي کړل او دمدینې په کوڅو کې بهېدل په نېکوکارونو اودالهي حکمونوپه منلوکې دمؤمنانو سیالۍ همداسې وي . 

له الله تعالی څخه مرسته غوښتل : 

دتغیر اواصلاح په لړکې مونږ دالله تعالی مرستي غوښتني ته اړتیالرو ځکه که دهغه توفیق راسره نوي مونږ روغه لاره نشو نېولای دهمدې مقصد لپاره مونږ په هرلمانځه کې د «ایاک نعبد وایاک نستعين» په ویلو مکلف ګرځول شوي یو . 

په قرانکریم کي الله تعالی خپلو مؤمنانو بندګانو ته داسي لارښوونه کوي فرمايي :

واستعینوا بالصبر والصلوة .

تو تاسي دلمانځه او زغم په خپلولو سره مرسته وغواړﺉ .

صبر او ثبات : 

تغییر اواصلاح راوستل آسانه کارنه دی بلکې ریاضت اوزيار ته اړتیا لري، تغییر او اصلاح له نوي سره ژوند او بياتولد ته ورته دی ځکه خو اصلاح غوښتونکی نه ستومانه کېدونکې زیار اوپرله پسې هڅوته اړتیالري اوپه همدغه زیار کې درېښتونی اودروغجن مخلص اونامخلص توپېر کېږي، رېښتوني اصلاح غوښتونکی دځان داصلاح په لړکې دصبرترخې ګالي اوترهغه وخته پوري دنفس وشیطان له کشمکش سره لاس اوګرېوان وي ترڅودنېکوخویونوپه خپلولوباندې عادت شي اوله بدوخویونوسره کرکه او نفرت يي په زړه کې ځای ونیسي . 

سمدستي توب: 

له معصیت څخه اطاعت ته اوله انحراف څخه استقامت ته سمدلاسه اوښتل یوفوري واجب دی چې هېڅ ډول سستي اوځنډ کول پکې نه دی روا. مسلمان چې کله هم له غفلت څخه راوېښ شي او خپل شرعي مخالفت اودځان اووخت ضیاع وویني باید سمدلاسه توبه ګارشي اونېکې لاري ته واوړي . 

دفرعون دډلي ساحران نه ګورﺉ کله چې موسی علیه السلام خپله لکړه وغورځوله اوهغوی ته داحقیقت جوته شو چې موسی علیه السلام ساحرنه بلکې دالله تعالی رېښتونی پیغمبر دی سمدلاسه په سجده پرېوتل او په الله تعالی يې ایمان راووړ، اوخپل دنیوي مقام اودفرعون په وړاندې اعتبار اودنیوي ژوند يې شاته کړ اودهغه تهدید اوترټني اوشکنجې خیال يې هم هېڅ ونه ساته کوم چې فرعون يې ورته ګواښ وکړ. 

دديني پوهي لاسته راوړل: 

پخپل ځان کې تغییر راوستل یو عملي اړخ دی اوددې لپاره دعلم اوپوهني اړتیا ده، دپوهي او علم په رڼاکې عملي تغییر کنترول کېږي اوتغییردافراط اوتفریط له کږلېچوڅخه ژغوري او د اعتدال په هغه تګلاره يې ټېنګ ساتي کوم چې الله تعالی دخپلوبندګانولپاره غوره ګرځولې ده 

څوک چې دعملي تغییر تکل کوي هغه ته په کار ده چې په شرعي توګه پوهنه لاس ته راوړي له علماوو اوپوهانوسره کېني، له هغوی څخه پوښتني وکړي، دهغوی مشورې ترلاسه کړي، دتغییر اواصلاح په لړکې علمي بحثونه اوکتابونه مطالعه کړي، هغه کولای شي له عصري وسایلوڅخه لکه علمي کېسټي، په انټرنټ خپاره شوي دعلماوولیکني او ويناوي، بحثونه اوڅېړني مطالعه کړي اودعلماوو تقریرونه واوري .

دکتاب الله او سنت نبوي اتباع :

کوم مسلمان ورورچې دتغیراوبدلون تلاش کوي دهغه لپاره غوره مشال کتاب الله اونبوي سنت او دهمدغودوومشالونو په رڼاکې بدلون دی چې باید ورباندې ټېنګ واوسي، اودبدعاتوله خپروونکیو ناپوهوانسانانو څخه که څه هم اهل علم ته منسوب وي لېري واوسي اوداهل السنت والجماعت عقیده چې دنجات لاره ده خپله کړي، اوله هغه چا څخه دعقیدې اوعملي تغییر په لړکې پوهه لاس ته راوړي څوک چې په شرعي پوهه او تقواسره پېژندل شوي وي .

جدیت او ټېنګار : 

دتغیر اواصلاح په لړکې جدیت اوټېنګار اساسي غوښتنه ده ځکه چې مونږځیني وروڼه وینو چې په ظاهري بڼه کې خوپه ځینو فرعي غیر مهمو مسایلو کې ډېرټېنګارکوي خوځیني اساسي اوضروري مفاهیم يې بالکل شاته غورځولي وي، دهغوی په وړاندې داصلاح مفهوم يوازې دظاهري څېرې بدلول اوځیني ځانګړي کړه وړه اوتګلاري وي چې زیات اساسي شرعي مفاهیم يې پرې اېښي وي . 

ځکه خووایو چې مسلمان باید دتغییر په ډګرکې باید ټېنګ اوجدي وي اوخپل ټول کړه وړه او دژوند ټول فردي اوټولنېز اړخونه داسلامي لارښوونو په رڼاکې عیارکړي . 

الله تعالی دموسی علیه السلام په هکله فرمايي : 

وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ (145) الأعراف 

اومونږموسی علیه السلام علیه السلام ته په تختوکې دهرڅه په هکله نصېحت اودهرشي لپاره بشپړ بیان ولیکلو(اوبیامو ورته وویل چې)داتختې ټېنګي ونېسه . 

عن الْعِرْبَاضَ بن سَارِيَةَ يقول قام فِينَا رسول اللَّهِ@ذَاتَ يَوْمٍ فَوَعَظَنَا مَوْعِظَةً بَلِيغَةً وَجِلَتْ منها الْقُلُوبُ وَذَرَفَتْ منها الْعُيُونُ فَقِيلَ يا رَسُولَ اللَّهِ وَعَظْتَنَا مَوْعِظَةَ مُوَدِّعٍ فَاعْهَدْ إِلَيْنَا بِعَهْدٍ فقال عَلَيْكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ وَإِنْ عَبْدًا حَبَشِيًّا وَسَتَرَوْنَ من بَعْدِي اخْتِلَافًا شَدِيدًا فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيينَ عَضُّوا عليها بِالنَّوَاجِذِ وَإِيَّاكُمْ وَالْأُمُورَ الْمُحْدَثَاتِ فإن كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ (سنن ابن ماجة) 

له عرباض بن ساریةرضي الله عنه څخه روایت دی وايي : رسول الله صلى الله عليه وسلم یوه ورځ مونږ ته وینا وکړه او داسې نصېحت يې راته وکړ چې زړونه مو ووېرېدل اوله سترګو مواوښکې وبهېدلې. چاورته وویل چې یارسول الله تاخو مونږ ته داسې نصېحت وکړلکه دتل لپاره چې رخصت راڅخه آخلې ته مونږ ته ځیني شیان په نښه کړه رسول الله صلد الله علیه وسلم وفرمایل: تاسودالله وېره خپله کړﺉ آورﺉ او منئ يې که څه هم په تاسي تورحبشي غلام حاکم شي اوله ماڅخه وروسته به زیات اختلافونه ووینئ په داسې وخت کي بیا تاسي زما په سنتونو اودخلفاء راشدینو په تګلاره ټېنګ شئ چاچې هدایت موندلی دی اوغاښونه ورباندې ټېنګ کړﺉ اوپه دین کې له نویوکارونو او طریقوڅخه ځانونه وساتئ ځکه چې هربدعت ګمراهي اوبېلاري ده . 

دمسلمان څېره هم باید په دین باندې دټېنګښت څرګندویه وي چې اسراف اوتبذیر پکې نوي اوداښه خبره ده چې جامې يې صفا اومظهر يې ښکلی وي 

ددیني لارښوونو اتباع اودهغو په عملي کولوکې ټېنګښت باید د مسلمان په مجلسونو اوناسته ولاړه کې څرګند وي چې هلته خونه لوبي اومسخرې وي اونه چغلخوري، غیبت اوبهتانونه وي بلکې دهغه مجلسونه اوخبري علمي، پوهنېزي اوګټوري وي ځیني داسې خوږې ټوکې چې محفل ته رونق وربښي اودوقار اوادب له چوکاټ څخه يې نه باسي څه پروانلري . 

داولوياتو ټاکل :

له اولویاتو څخه مو موخه هغه ارزښتمن کارونه دي چي انسان ته يې په دنیوي او اخروي ژوند کي ډېره ګټه رسېږي او کول يې سمدلاسه غوښتونی وي ، هغه څوک چې غواړي له اسلامي لارښوونو سره سم په ځان اوخپلو کړووړو کې تغیرراولي هغه ته لازمه ده چې له اسلامي لارښوونو سره سم خپلو ورځنیو اولویاتوته تغیرورکړي کوم باطل او ناروا عادتونه چې هغه مخکې لرل هغه پرېږدي اوپه بدل کي يې ګټورو جایزو اولویاتو ته ځای ور کړي او هغه خپل ورځني عادتونه جوړ کړي. 

دمثال په توګه دسګرېټو اوچلم څکول، دنشه اي توکو داستعمال عادت، نورحرام عادتونه لکه زنا ، لواطت، موټ وهل اویاله پردیونجونو اوښځو سره ناروا اړیکې، دموسیقي آورېدل او دتلوېزیون یاکمپیوټرپه مخ دزهرجنوموادوکتل، لويې اوتکبر، په نوروپوري خندل اومسخرې کول، اودمېرمني اولوڼو بې حجابي، اودغېبت ، چغلخوري اودروغومجالس اوداسې نور شرعي محرمات باید په جدي توګه پرېږدي . 

خپل ځان اوهغه څوک چې دده تررهنمايې اوسرپرستي لاندې وي په ښکاره اوپټه کې دالله تعالی اطاعت اوبندګي اوداسلامي حکمونومنلو اوعملي کولوته متوجه کړي، دقرآنکریم تلاوت اودپنځووختونولمونځونه په کلکه اداکړي ، دنېکانومجلسونوته حاضرشي اوخپل زیات وخت علمي اوګټوري مطالعې ته وقف کړي که داسې وکړي نوهغه درېښتوني تغیر مخلصانه ګامونه آخلي . 

دملګرو بدلول: 

هر تغېرغوښتونکې دخپل مسیر په پیل کې بایدله بدانوملګریو اودفساد له خاوندانوسره خپلي اړیکې غوڅي کړي ځکه که هغه داسې ونکړي نودتغیر په ډګر کې رېښتونی اومخلص نه بلل کېږي که څه هم له هغوی سره په منکراتوکې شریک نوي خوپه ګناه او فسادکې ورسره شریک ګڼل کېږي الله تعالی فرمايي 

الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ (67) الزخرف 

دوستان به دقیامت ځیني دځینو نورودښمنان وي له پرهېزګارانوڅخه پرته . 

بل ځای فرمايي : 

وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا (27) يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا (2 لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا (29) سورة الفرقان 

په کومه ورځ چې ظالمان به له خواشیني څخه په خپلولاسونوخولې لګوي وايي به چې کاشکې دپیغمبرملګرتیا موکړي وای، کاشکې فلانی مي په خپلوی نه وای نېولی زه يې وروسته له هغه بېلاري کړم چې ماته یادونه راغله اوشیطان دتل لپاره دانسان رسواکوونکی دی . 

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايي : 

المرء على دين خليله فلينظر أحدكم من يخالل (أبوداؤود والترمذي) 

انسان دخپل دوست په خوی اوعادت باندې وي نوتاسي وګورﺉ چې له چاسره دوستي کوي. 

تجربو جوته کړي ده چي له بدوخلکو سره ناسته ولاړه اوملګرتیا انسان بېرته دمنکراتو او بدمرغي لورته بیايې ډېر ځوانان چې اصلاح شوي وو بېرته دمفسدو دوستانو په وسېله ګمراه شوي دي.